Ọgwụ nje na-arụ ọrụ dị mkpa n'ọrụ ugbo ime obodo, mana oke ma ọ bụ ojiji ha na-ezighị ezi nwere ike imetụta amụma njikwa ọrịa ịba n'ụzọ na-adịghị mma; E mere nnyocha a n'etiti obodo ndị ọrụ ugbo na ndịda Côte d'Ivoire iji chọpụta ọgwụ nje ndị ọrụ ugbo obodo na-eji na otu nke a si metụta echiche ndị ọrụ ugbo banyere ọrịa ịba. Ịghọta ojiji ọgwụ nje nwere ike inyere aka ịmepụta mmemme mmata gbasara njikwa anwụnta na ojiji ọgwụ nje.
E mere nnyocha ahụ n'etiti ezinụlọ 1,399 n'ime obodo iri. A gbara ndị ọrụ ugbo ajụjụ gbasara agụmakwụkwọ ha, ọrụ ugbo (dịka ọmụmaatụ, mmepụta ihe ubi, iji ọgwụ nje eme ihe), echiche gbasara ịba, na usoro dị iche iche ha ji achịkwa anwụnta n'ụlọ. A na-enyocha ọnọdụ akụ na ụba (SES) nke ezinụlọ ọ bụla dabere na ụfọdụ akụ ezinụlọ a kapịrị ọnụ. A na-agbakọ mmekọrịta ọnụọgụgụ dị n'etiti mgbanwe dị iche iche, na-egosi ihe ndị dị mkpa na-akpata ha.
Ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị ọrụ ugbo jikọtara nke ukwuu na ọnọdụ akụnụba ha (p < 0.0001). Ọtụtụ ezinụlọ (88.82%) kwenyere na anwụnta bụ isi ihe na-akpata ịba, ihe ọmụma gbasara ịba jikọtara ya na ọkwa agụmakwụkwọ ka elu (OR = 2.04; 95% CI: 1.35, 3.10). Ojiji nke ihe ndị dị n'ime ụlọ nwere njikọ siri ike na ọnọdụ akụnụba ezinụlọ, ọkwa agụmakwụkwọ, ojiji nke ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ na ọgwụ ahụhụ ọrụ ugbo (p < 0.0001). A chọpụtala na ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ ahụhụ pyrethroid n'ime ụlọ ma na-eji ọgwụ ahụhụ ndị a echebe ihe ọkụkụ.
Nnyocha anyị na-egosi na ọkwa agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe na-emetụta mmata ndị ọrụ ugbo banyere ojiji ọgwụ nje na njikwa ịba. Anyị na-akwado ka a tụlee nkwurịta okwu ka mma nke na-elekwasị anya n'inweta agụmakwụkwọ, gụnyere ọnọdụ akụ na ụba, nnweta, na ịnweta ngwaahịa kemịkalụ a na-achịkwa mgbe a na-emepụta njikwa ọgwụ nje na usoro njikwa ọrịa sitere na vektọ maka obodo ndị dị n'ógbè ahụ.
Ọrụ ugbo bụ isi ihe na-akwalite akụnụba ọtụtụ mba ọdịda anyanwụ Afrịka. Na 2018 na 2019, Côte d'Ivoire bụ mba kachasị emepụta koko na mkpụrụ cashew n'ụwa, ọ bụkwa mba nke atọ kachasị emepụta kọfị n'Africa [1], ebe ọrụ ugbo na ngwaahịa mejupụtara 22% nke ngwaahịa ụlọ (GDP) [2]. Dịka ndị nwe ọtụtụ ala ọrụ ugbo, ndị nwere obere ubi n'ime ime obodo bụ ndị kacha enye aka na mmepe akụ na ụba nke ngalaba ahụ [3]. Obodo a nwere nnukwu ikike ọrụ ugbo, yana nde hekta 17 nke ala ugbo na mgbanwe oge na-akwado mmụba nke ihe ubi na ịkọ kọfị, koko, mkpụrụ cashew, roba, owu, ji, nkwụ, akpu, osikapa na akwụkwọ nri [2]. Ọrụ ugbo siri ike na-enye aka na mgbasa nke ụmụ ahụhụ, ọkachasị site na iji ọgwụ nje eme ihe maka njikwa ahụhụ [4], karịsịa n'etiti ndị ọrụ ugbo ime obodo, iji chebe ihe ọkụkụ ma mee ka ihe ubi mụbaa [5], na ijikwa anwụnta [6]. Agbanyeghị, iji ọgwụ ahụhụ eme ihe n'ụzọ na-ekwesịghị ekwesị bụ otu n'ime ihe ndị bụ isi na-akpata iguzogide ọgwụ ahụhụ n'ihe gbasara ọrịa, ọkachasị n'ebe ọrụ ugbo ebe anwụnta na ụmụ ahụhụ ihe ubi nwere ike ịnọ n'okpuru nrụgide nhọrọ site na otu ọgwụ ahụhụ ahụ [7,8,9,10]. Ojiji ọgwụ ahụhụ nwere ike ibute mmetọ nke na-emetụta atụmatụ njikwa vektọ na gburugburu ebe obibi ma ya mere ọ chọrọ nlebara anya [11, 12, 13, 14, 15].
A mụọla ojiji ọgwụ ahụhụ nke ndị ọrụ ugbo n'oge gara aga [5, 16]. A gosila na ọkwa agụmakwụkwọ bụ isi ihe dị mkpa n'iji ọgwụ ahụhụ eme ihe nke ọma [17, 18], ọ bụ ezie na ojiji ọgwụ ahụhụ nke ndị ọrụ ugbo na-enwekarị mmetụta site na ahụmịhe ma ọ bụ ndụmọdụ sitere n'aka ndị na-ere ahịa [5, 19, 20]. Mmachi ego bụ otu n'ime ihe mgbochi kachasị na-egbochi ohere ịnweta ọgwụ ahụhụ ma ọ bụ ọgwụ ahụhụ, na-eduga ndị ọrụ ugbo ịzụta ngwaahịa iwu na-akwadoghị ma ọ bụ nke ochie, nke na-adịkarị ọnụ ala karịa ngwaahịa iwu kwadoro [21, 22]. A na-ahụ ụdị ihe ndị a na mba ndị ọzọ dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Afrịka, ebe obere ego bụ ihe kpatara ịzụrụ na iji ọgwụ ahụhụ na-ekwesịghị ekwesị [23, 24].
Na Côte d'Ivoire, a na-eji ọgwụ ahụhụ eme ihe n'ihe ọkụkụ [25, 26], nke na-emetụta omume ọrụ ugbo na ọnụọgụgụ ndị na-ebute ọrịa ịba [27, 28, 29, 30]. Ọmụmụ ihe na mpaghara ebe ọrịa ịba na-agbasa egosila njikọ dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba na nghọta nke ihe egwu ịba na ọrịa, na ojiji nke ihe ndina e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ (ITN) [31,32,33,34,35,36,37]. N'agbanyeghị ọmụmụ ihe ndị a, mgbalị iji mepụta amụma njikwa anwụnta kpọmkwem na-emebi site na enweghị ozi gbasara ojiji ọgwụ ahụhụ n'ime ime obodo na ihe ndị na-eme ka e jiri ọgwụ ahụhụ kwesịrị ekwesị mee ihe. Ọmụmụ ihe a nyochachara nkwenye ịba na atụmatụ njikwa anwụnta n'etiti ezinụlọ ọrụ ugbo na Abeauville, ndịda Côte d'Ivoire.
E mere nnyocha a n'obodo iri dị na ngalaba Abeauville dị na ndịda Côte d'Ivoire (Foto 1). Mpaghara Agbowell nwere mmadụ 292,109 bi na mpaghara nke kilomita 3,850 square ma bụrụkwa mpaghara kachasị nwee ọnụ ọgụgụ mmadụ na mpaghara Anyebi-Tiasa [38]. O nwere ihu igwe okpomọkụ nke nwere oge mmiri ozuzo abụọ (Eprel ruo Julaị na Ọktoba ruo Nọvemba) [39, 40]. Ọrụ ugbo bụ isi ihe na mpaghara ahụ ma ndị ọrụ ugbo nta na nnukwu ụlọ ọrụ mmepụta ihe ugbo na-arụ ya. Saịtị iri ndị a gụnyere Aboud Boa Vincent (323,729.62 E, 651,821.62 N), Aboud Kuassikro (326,413.09 E, 651,573.06 N), Aboud Mandek (326,413.09 E , 65157) Abu. (330633.05E, 652372.90N), Amengbeu (348477.76N), 664971.70N, Damojiang (374,039.75 E, 661,579.59 N), Gesigie 1 (363,140.140.15415,515,363415,3415,515,340,515,3415,3415,3415,3415,341,3415,345,347,341,50,341,347,347,374,374,374. (351,545.32 E 642, 062.37 N), Ofa (350 924.31 E, 654 607.17 N), Ofonbo (338 578.5) 1 E, 657 302.17 N) na Oji (ogologo 363,990.74 ọwụwa anyanwụ, latitude 648,587.44 n'ebe ugwu).
E mere nnyocha a n'etiti Ọgọst 2018 na Maachị 2019, ebe ezinụlọ ndị ọrụ ugbo sonyere. E nwetara ọnụọgụgụ mmadụ niile bi n'obodo ọ bụla site na ngalaba ọrụ mpaghara, a họpụtakwara mmadụ 1,500 n'usoro site na ndepụta a. Ndị sonyere nọchiri anya 6% na 16% nke ndị bi n'obodo ahụ. Ezinụlọ ndị so na nnyocha ahụ bụ ezinụlọ ndị ọrụ ugbo kwetara isonye. E mere nnyocha mbụ n'etiti ndị ọrụ ugbo 20 iji chọpụta ma ọ dị mkpa ka e degharịa ụfọdụ ajụjụ. Ndị nchịkọta data a zụrụ azụ ma kwụọ ụgwọ na obodo ọ bụla, ma ọ dịkarịa ala otu n'ime ha si n'obodo ahụ bịa. Nhọrọ a mere ka obodo ọ bụla nwee opekata mpe otu onye na-anakọta data nke maara gburugburu ebe obibi ma na-asụ asụsụ obodo ahụ. N'ezinụlọ ọ bụla, a gbara onye isi ezinụlọ (nna ma ọ bụ nne) ajụjụ ọnụ ihu na ihu ma ọ bụ, ọ bụrụ na onyeisi ezinụlọ anọghị, onye toro eto ọzọ karịrị afọ 18. Ajụjụ a nwere ajụjụ iri atọ na isii nke e kewara n'ime ngalaba atọ: (1) Ọnọdụ mmadụ na akụnụba ezinụlọ (2) Ọrụ ugbo na ojiji nke ọgwụ nje (3) Ịmara gbasara ịba na ojiji nke ọgwụ nje maka njikwa anwụnta [lee Ntinye Aka nke 1].
E jiri aha azụmaahịa ha dee ọgwụ nje ndị ọrụ ugbo kwuru, e wee kewaa ha site na iji ihe ndị na-arụ ọrụ na otu kemịkalụ kewaa ha site na iji Ivory Coast Phytosanitary Index [41]. E jiri usoro ihe onwunwe na mmekọrịta mmadụ na ibe ya nyochaa ọnọdụ akụnụba nke ezinụlọ ọ bụla [42]. A gbanwere akụ ezinụlọ ka ọ bụrụ ihe dị iche iche [43]. A na-ejikọta ọkwa ihe na-adịghị mma na ọnọdụ akụnụba mmekọrịta mmadụ na ibe ya dị ala (SES), ebe a na-ejikọ ọkwa ihe dị mma na SES dị elu. A na-achịkọta akara akụ iji mepụta mkpokọta akara maka ezinụlọ ọ bụla [35]. Dabere na ngụkọta akara ahụ, e kewara ezinụlọ n'ime quintiles ise nke ọnọdụ akụnụba mmekọrịta mmadụ na ibe ya, site na ndị kacha daa ogbenye ruo ndị kacha baa ọgaranya [lee faịlụ mgbakwunye 4].
Iji chọpụta ma mgbanwe dị iche nke ukwuu site na ọnọdụ akụ na ụba, obodo, ma ọ bụ ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị isi ezinụlọ, enwere ike iji ule chi-square ma ọ bụ ule Fisher kpọmkwem, dịka o kwesịrị. E tinyere ụdị mgbanwe nhazi ihe owuwu na mgbanwe ndị a na-ebu amụma: ọkwa agụmakwụkwọ, ọnọdụ akụ na ụba (ihe niile gbanwere ka ọ bụrụ mgbanwe dị iche iche), obodo (gụnyere dị ka mgbanwe nhazi), ọkwa dị elu nke ihe ọmụma gbasara ịba na ojiji ọgwụ ahụhụ n'ọrụ ugbo, na ojiji ọgwụ ahụhụ n'ime ụlọ (mmepụta site na karama ịgba). ma ọ bụ coil); ọkwa agụmakwụkwọ, ọnọdụ mmekọrịta ọha na eze na akụ na ụba na obodo, nke butere nghọta dị elu nke ịba. Ejiri ngwugwu R lme4 (ọrụ Glmer) mee ihe nlereanya mgbanwe nhazi ihe owuwu agwakọtara. Emere nyocha ọnụọgụgụ na R 4.1.3 (https://www.r-project.org) na Stata 16.0 (StataCorp, College Station, TX).
N'ime ajụjụ ọnụ 1,500 e mere, e wepụrụ 101 na nyocha ahụ n'ihi na emechabeghị ajụjụ ahụ. Ọnụọgụ kachasị elu nke ezinụlọ e nyochara bụ na Grande Maury (18.87%) na nke kacha ala na Ouanghi (2.29%). Ezinụlọ 1,399 e nyochara gụnyere na nyocha ahụ na-anọchite anya ọnụọgụ mmadụ 9,023. Dịka egosiri na Tebụl 1, 91.71% nke ndị isi ezinụlọ bụ ụmụ nwoke na 8.29% bụ ụmụ nwanyị.
Ihe dị ka pasentị 8.86 nke ndị isi ezinụlọ si mba ndị gbara ha gburugburu dịka Benin, Mali, Burkina Faso na Ghana. Ndị agbụrụ kacha anọchite anya ha bụ Abi (60.26%), Malinke (10.01%), Krobu (5.29%) na Baulai (4.72%). Dịka a tụrụ anya ya site n'aka ndị ọrụ ugbo, ọrụ ugbo bụ naanị isi iyi ego maka ọtụtụ ndị ọrụ ugbo (89.35%), ebe koko bụ osisi a na-akọkarị n'ezinụlọ ndị a nyochachara; A na-akọkwa akwụkwọ nri, ihe ubi nri, osikapa, rọba na plantain n'obere ala. Ndị isi ezinụlọ ndị fọdụrụ bụ ndị ọchụnta ego, ndị omenkà na ndị ọkụ azụ (Tebụl 1). Nchịkọta nke njirimara ezinụlọ site na obodo dị na faịlụ mgbakwunye [lee faịlụ mgbakwunye 3].
Ụdị agụmakwụkwọ adịghị iche site na okike (p = 0.4672). Ọtụtụ n'ime ndị zara ajụjụ ahụ nwere agụmakwụkwọ ụlọ akwụkwọ praịmarị (40.80%), nke sochiri ya bụ agụmakwụkwọ sekọndrị (33.41%) na amaghị agụmagụ (17.97%). Naanị 4.64% banyere mahadum (Tebụl 1). N'ime ụmụ nwanyị 116 e nyochara, ihe karịrị 75% nwere ma ọ dịkarịa ala agụmakwụkwọ praịmarị, ndị ọzọ agabeghịkwa akwụkwọ. Ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị ọrụ ugbo dị iche iche n'obodo nta dị iche iche (ule kpọmkwem Fisher, p < 0.0001), ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị isi ezinụlọ na-ejikọta nke ọma na ọnọdụ akụ na ụba ha (ule kpọmkwem Fisher, p < 0.0001). N'ezie, ọkwa akụ na ụba mmekọrịta mmadụ na ibe ya dị elu bụ ndị ọrụ ugbo gụrụ akwụkwọ karịa, n'aka nke ọzọ, ọnọdụ akụ na ụba mmekọrịta mmadụ na ibe ya kacha ala bụ ndị ọrụ ugbo na-amaghị akwụkwọ; Dabere na ngụkọta akụ, a na-ekewa ezinụlọ ndị a tụrụ anya n'ime quintiles ise bara ọgaranya: site na ndị kacha daa ogbenye (Q1) ruo ndị kacha baa ọgaranya (Q5) [lee faịlụ mgbakwunye 4].
E nwere nnukwu ọdịiche dị n'ọnọdụ alụmdi na nwunye nke ndị isi ezinụlọ nwere ọkwá akụ na ụba dị iche iche (p < 0.0001): 83.62% bụ otu nwanyị, 16.38% bụ ọtụtụ nwunye (ruo di na nwunye atọ). A hụghị nnukwu ọdịiche dị n'etiti ọkwá akụnụba na ọnụọgụ di na nwunye.
Ọtụtụ n'ime ndị zara ajụjụ (88.82%) kwenyere na anwụnta bụ otu n'ime ihe ndị na-akpata ịba. Naanị 1.65% zara na ha amaghị ihe na-akpata ịba. Ihe ndị ọzọ achọpụtara gụnyere ịṅụ mmiri ruru unyi, ikpughe anwụ, nri na-adịghị mma na ike ọgwụgwụ (Tebụl 2). N'ọkwa obodo na Grande Maury, ọtụtụ ezinụlọ weere ịṅụ mmiri ruru unyi dị ka isi ihe na-akpata ịba (ọdịiche ọnụọgụgụ n'etiti obodo nta, p < 0.0001). Isi ihe mgbaàmà abụọ nke ịba bụ oke okpomọkụ ahụ (78.38%) na anya na-acha odo odo (72.07%). Ndị ọrụ ugbo kwukwara maka ịgbọ agbọ, ọbara ọbara na ọbara ọbara (lee Tebụl 2 n'okpuru).
N'ime usoro mgbochi ịba, ndị zara ajụjụ kwuru maka iji ọgwụ ọdịnala eme ihe; agbanyeghị, mgbe ha na-arịa ọrịa, a na-ewere ọgwụgwọ ịba ọgwụ na nke ọdịnala dị ka nhọrọ ndị dị irè (80.01%), yana mmasị metụtara ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze. Njikọ dị mkpa (p < 0.0001).): Ndị ọrụ ugbo nwere ọkwa akụ na ụba ọha na eze ka mma ma nwee ike ịkwụ ụgwọ ọgwụgwọ ahụike nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze dị ala, ndị ọrụ ugbo na-ahọrọ ọgwụgwọ ahịhịa ọdịnala karịa; ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọkara nke ezinụlọ na-emefu ihe karịrị 30,000 XOF kwa afọ na ọgwụgwọ ịba (nke nwere njikọ na-adịghị mma na SES; p < 0.0001). Dabere na atụmatụ ọnụ ahịa kpọmkwem nke onwe ha kọrọ, ezinụlọ nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze kacha ala nwere ike imefu XOF 30,000 (ihe dị ka US$50) karịa na ọgwụgwọ ịba karịa ezinụlọ nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze kachasị elu. Na mgbakwunye, ọtụtụ ndị zara ajụjụ kwenyere na ụmụaka (49.11%) nwere ike ibute ịba karịa ndị okenye (6.55%) (Tebụl 2), ebe echiche a na-adịkarị n'etiti ezinụlọ nọ na quintile kacha daa ogbenye (p < 0.01).
Maka ata anwụnta, ọtụtụ ndị sonyere (85.20%) kwuru na ha jiri ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ, nke ha natara n'oge nkesa mba nke afọ 2017. A kọrọ na ndị toro eto na ụmụaka na-ehi ụra n'okpuru ụgbụ anwụnta e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ na 90.99% nke ezinụlọ. Ugboro ole ezinụlọ na-eji ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ gafere 70% n'obodo niile ma e wezụga obodo Gessigye, ebe naanị 40% nke ezinụlọ kwuru na ha ji ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ. Ọnụọgụ nkezi nke ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ nke ezinụlọ nwere nwere njikọ dị ukwuu na nha ezinụlọ (Pearson's correlation coefficient r = 0.41, p < 0.0001). Nsonaazụ anyị gosikwara na ezinụlọ nwere ụmụaka na-erubeghị afọ 1 nwere ike iji ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ n'ụlọ ma e jiri ya tụnyere ezinụlọ na-enweghị ụmụaka ma ọ bụ ụmụaka toro eto (oke ihe ndabara (OR) = 2.08, 95% CI: 1.25–3.47).
Na mgbakwunye na iji ụgbụ akwa e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ, a jụkwara ndị ọrụ ugbo gbasara ụzọ ndị ọzọ e si achịkwa anwụnta n'ụlọ ha na ngwaahịa ọrụ ugbo e ji achịkwa ahụhụ ihe ọkụkụ. Naanị 36.24% nke ndị sonyere kwuru maka ịgba ọgwụ ahụhụ n'ụlọ ha (njikọ dị mkpa na nke dị mma na SES p < 0.0001). Ihe ndị e ji kemịkalụ mee kọrọ sitere na ụdị azụmaahịa itoolu, a na-enyekwa ha ahịa mpaghara na ụfọdụ ndị na-ere ahịa n'ụdị ihe mkpuchi ọkụ (16.10%) na ihe mkpuchi ọgwụ ahụhụ (83.90%). Ikike ndị ọrụ ugbo ịkpọ aha ọgwụ ahụhụ a gbasasịrị n'ụlọ ha mụbara ka ọkwa agụmakwụkwọ ha (12.43%; p < 0.05). A na-azụta ngwaahịa agrochemical ejiri na mbụ na karama ma gwakọta ya na ihe mkpuchi mmiri tupu e jiri ya, yana oke kachasị maka ihe ọkụkụ (78.84%) (Tebụl 2). Obodo Amangbeu nwere oke kacha nta nke ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ ha (0.93%) na ihe ọkụkụ (16.67%).
Ọnụọgụ kachasị nke ọgwụ ndị e ji egbu ụmụ ahụhụ (ihe e ji agba ma ọ bụ ihe e ji agba) n'otu ezinụlọ bụ 3, SES nwekwara njikọ dị mma na ọnụọgụ ngwaahịa ejiri mee ihe (Nnwale Fisher kpọmkwem p < 0.0001, mana n'ọnọdụ ụfọdụ, achọpụtara na ngwaahịa ndị ahụ nwere otu ihe ahụ); ihe ndị na-arụ ọrụ n'okpuru aha azụmaahịa dị iche iche. Tebụl nke 2 na-egosi ugboro ole ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ ahụhụ kwa izu dịka ọnọdụ akụ na ụba ha si dị.
Pyrethroids bụ ezinụlọ kemịkalụ kacha egosipụta n'ezinụlọ (48.74%) na ọgwụ ndị na-egbu egbu n'ọrụ ugbo (54.74%). A na-eji ọgwụ ọ bụla ma ọ bụ na-ejikọta ya na ọgwụ ndị ọzọ na-egbu egbu eme ngwaahịa ha. Njikọta ndị a na-ahụkarị nke ọgwụ ahụhụ n'ụlọ bụ carbamates, organophosphates na pyrethroids, ebe neonicotinoids na pyrethroids bụ ihe a na-ahụkarị n'etiti ọgwụ ahụhụ n'ọrụ ugbo (Mgbakwunye 5). Foto nke 2 na-egosi oke nke ezinụlọ dị iche iche nke ọgwụ ahụhụ nke ndị ọrụ ugbo na-eji, nke a na-ekewa dị ka Klas nke Abụọ (ihe ize ndụ dị n'etiti) ma ọ bụ Klas nke Atọ (obere ihe ize ndụ) dịka nhazi ọgwụ ahụhụ nke Òtù Ahụike Ụwa si dị [44]. N'oge ụfọdụ, o doro anya na mba ahụ na-eji deltamethrin ọgwụ ahụhụ, nke e mere maka ebumnuche ọrụ ugbo.
Maka ihe ndị na-arụ ọrụ nke ọma, propoxur na deltamethrin bụ ngwaahịa ndị a na-ejikarị eme ihe n'obodo na n'ọhịa, n'otu n'otu. Faịlụ ọzọ nke 5 nwere ozi zuru ezu gbasara ngwaahịa kemịkalụ ndị ọrụ ugbo na-eji n'ụlọ na n'ihe ọkụkụ ha.
Ndị ọrụ ugbo kwuru maka ụzọ ndị ọzọ e si achịkwa anwụnta, gụnyere ihe ndị na-efesa akwụkwọ (pêpê n'asụsụ Abbey), ịgba akwụkwọ ọkụ, ihicha ebe ahụ, iwepụ mmiri kwụ ọtọ, iji ọgwụ mgbochi anwụnta, ma ọ bụ naanị iji mpempe akwụkwọ chụpụ anwụnta.
Ihe ndị metụtara ihe ọmụma ndị ọrụ ugbo nwere gbasara ịba na ịgba ọgwụ ahụhụ n'ime ụlọ (nyocha mgbanwe nhazi).
Ihe ndekọ ahụ gosiri njikọ dị ukwuu n'etiti ojiji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ na ihe ise ndị na-ebu amụma: ọkwa agụmakwụkwọ, SES, ihe ọmụma banyere anwụnta dị ka isi ihe na-akpata ịba, ojiji ITN, na ojiji ọgwụ ahụhụ agrochemical. Foto nke 3 na-egosi OR dị iche iche maka mgbanwe amụma ọ bụla. Mgbe e kewara ha n'ime obodo, ndị na-ebu amụma niile gosipụtara njikọ dị mma na ojiji nke ọgwụ ahụhụ n'ezinụlọ (ma e wezụga ihe ọmụma banyere ihe ndị bụ isi na-akpata ịba, nke jikọtara ya na ojiji ọgwụ ahụhụ (OR = 0.07, 95% CI: 0.03, 0.13). )) (Foto nke 3). N'ime ihe ndị a na-ebu amụma dị mma, nke na-adọrọ mmasị bụ ojiji nke ọgwụ ahụhụ n'ọrụ ugbo. Ndị ọrụ ugbo jiri ọgwụ ahụhụ na ihe ọkụkụ nwere ohere 188% iji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ (95% CI: 1.12, 8.26). Agbanyeghị, ezinụlọ nwere ọkwa dị elu nke ihe ọmụma gbasara mbufe ịba anaghị eji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ. Ndị nwere ọkwa agụmakwụkwọ dị elu nwere ike ịmara na anwụnta bụ isi ihe na-akpata ịba (OR = 2.04; 95% CI: 1.35, 3.10), mana enweghị njikọ ọnụọgụgụ na nnukwu SES (OR = 1.51; 95% CI: 0.93, 2.46).
Dịka onyeisi ezinụlọ si kwuo, ọnụọgụ anwụnta na-arị elu n'oge mmiri ozuzo, oge abalị bụkwa oge anwụnta na-atakarị (85.79%). Mgbe a jụrụ ndị ọrụ ugbo gbasara echiche ha banyere mmetụta nke ịgba ọgwụ ahụhụ na ọnụọgụ anwụnta na-ebu ọrịa ịba, 86.59% kwadoro na anwụnta yiri ka ha na-eguzogide ọgwụ ahụhụ. Enweghị ike iji ngwaahịa kemịkalụ zuru oke n'ihi enweghị ha bụ isi ihe kpatara enweghị ike iji ngwaahịa eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi ma ọ bụ na-eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi, nke a na-ewere dị ka ihe ndị ọzọ na-ekpebi ihe. Karịsịa, nke ikpeazụ jikọtara ya na ọkwa agụmakwụkwọ dị ala (p < 0.01), ọbụlagodi mgbe a na-achịkwa SES (p < 0.0001). Naanị 12.41% nke ndị zaghachirinụ lere iguzogide anwụnta anya dị ka otu n'ime ihe ndị nwere ike ibute iguzogide ọgwụ ahụhụ.
E nwere njikọ dị mma n'etiti ugboro ole e ji ọgwụ ahụhụ eme ihe n'ụlọ na echiche nke iguzogide anwụnta na ọgwụ ahụhụ (p < 0.0001): akụkọ banyere iguzogide anwụnta na ọgwụ ahụhụ dabere na ojiji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ ugboro 3-3 kwa izu. Ugboro 4 (90.34%). Na mgbakwunye na ugboro ole e ji ọgwụ ahụhụ eme ihe nwekwara njikọ dị mma na echiche ndị ọrụ ugbo banyere iguzogide ọgwụ ahụhụ (p < 0.0001).
Nnyocha a lekwasịrị anya n'echiche ndị ọrụ ugbo banyere ịba na ojiji ọgwụ nje. Nsonaazụ anyị na-egosi na agụmakwụkwọ na ọnọdụ akụ na ụba na-arụ ọrụ dị mkpa n'omume na ihe ọmụma gbasara ịba. Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị isi ezinụlọ gara ụlọ akwụkwọ praịmarị, dịka ọ dị n'ebe ndị ọzọ, oke nke ndị ọrụ ugbo na-agụghị akwụkwọ dị oke mkpa [35, 45]. Enwere ike ịkọwa ihe a site n'eziokwu ahụ bụ na ọ bụrụgodị na ọtụtụ ndị ọrụ ugbo amalite inweta agụmakwụkwọ, ọtụtụ n'ime ha ga-akwụsị akwụkwọ iji kwado ezinụlọ ha site na ọrụ ugbo [26]. Kama nke ahụ, ihe a na-eme ka ọ pụta ìhè na mmekọrịta dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba na agụmakwụkwọ dị oke mkpa iji kọwaa mmekọrịta dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba na ikike ime ihe na ozi.
N'ọtụtụ ebe ndị ọrịa ịba na-efe efe, ndị sonyere na ya maara ihe kpatara na ihe mgbaàmà nke ịba [33,46,47,48,49]. A na-anabatakarị na ụmụaka nwere ike ibute ịba [31, 34]. Nghọta a nwere ike ịdị n'etiti ụmụaka na oke mgbaàmà ịba [50, 51].
Ndị sonyere kwuru na ha na-emefu ihe ruru puku iri atọ. A kọwaghị ihe ndị dị ka mmepụta ihe furu efu na njem.
Ntụnyere ọnọdụ akụ na ụba nke ndị ọrụ ugbo na-egosi na ndị ọrụ ugbo nwere ọnọdụ akụ na ụba kacha ala na-emefu ego karịa ndị ọrụ ugbo kacha baa ọgaranya. Nke a nwere ike ịbụ n'ihi na ezinụlọ nwere ọnọdụ akụ na ụba kacha ala na-ahụ na ọnụ ahịa ha dị elu (n'ihi ibu ha na ego ezinụlọ dum) ma ọ bụ n'ihi uru ndị metụtara ọrụ gọọmentị na nkeonwe (dịka ọ dị n'ezinụlọ ndị bara ọgaranya). ): N'ihi nnweta mkpuchi ahụike, ego maka ọgwụgwọ ịba (ma e jiri ya tụnyere ọnụ ahịa zuru oke) nwere ike ịdị ala karịa ọnụ ahịa maka ezinụlọ ndị na-eriteghị uru na mkpuchi [52]. N'ezie, a kọrọ na ezinụlọ ndị kacha baa ọgaranya na-ejikarị ọgwụgwọ ọgwụ eme ihe ma e jiri ya tụnyere ezinụlọ ndị kacha daa ogbenye.
Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị ọrụ ugbo na-ewere anwụnta dị ka isi ihe na-akpata ịba, naanị mmadụ ole na ole na-eji ọgwụ nje (site na ịgbasa na ịgba ọkụ) n'ụlọ ha, dịka ihe ndị a chọpụtara na Cameroon na Equatorial Guinea [48, 53]. Enweghị nchegbu maka anwụnta ma e jiri ya tụnyere ahụhụ ihe ọkụkụ bụ n'ihi uru akụ na ụba nke ihe ọkụkụ. Iji belata ọnụ ahịa, ụzọ dị ọnụ ala dị ka ịgba akwụkwọ ọkụ n'ụlọ ma ọ bụ nanị ịchụpụ anwụnta n'aka bụ ihe a na-ahọrọ. Nsí a na-ahụ anya nwekwara ike ịbụ ihe kpatara ya: isi nke ụfọdụ ngwaahịa kemịkalụ na ahụ erughị ala mgbe ejiri ya mee ihe na-eme ka ụfọdụ ndị na-eji ya zere ojiji ha [54]. Ojiji dị elu nke ọgwụ nje n'ezinụlọ (85.20% nke ezinụlọ kọrọ na ha na-eji ha) na-enyekwa aka na obere ojiji nke ọgwụ nje megide anwụnta. Ọnụnọ nke ọgwụ nje ndị a gwọrọ n'ezinụlọ na-ejikọkwa nke ọma na ọnụnọ ụmụaka na-erubeghị afọ 1, ikekwe n'ihi nkwado ụlọ ọgwụ tupu a mụọ nwa maka ụmụ nwanyị dị ime na-enweta ọgwụ nje ndị a gwọrọ n'oge ndụmọdụ tupu a mụọ nwa [6].
Pyrethroids bụ ọgwụ ahụhụ ndị bụ́ isi e ji eme ihe n'ime ụgbụ e ji ọgwụ ahụhụ gwọọ [55], ndị ọrụ ugbo na-ejikwa ha achịkwa ahụhụ na anwụnta, na-eme ka a na-echegbu onwe ha maka mmụba nke iguzogide ọgwụ ahụhụ [55, 56, 57, 58, 59]. Ọnọdụ a nwere ike ịkọwa mbelata mmetụta nke anwụnta na ọgwụ ahụhụ nke ndị ọrụ ugbo na-ahụ.
Ọkwa akụ na ụba ọha na eze dị elu ejikọtaghị ya na mmata ka ukwuu nke ịba na anwụnta dị ka ihe kpatara ya. N'adịghị ka ihe Ouattara na ndị ọrụ ibe ya chọpụtara na 2011 gara aga, ndị bara ọgaranya na-enwekarị ike ịchọpụta ihe kpatara ịba n'ihi na ha nwere ike ịnweta ozi dị mfe site na telivishọn na redio [35]. Nyocha anyị na-egosi na ọkwa agụmakwụkwọ ka elu bụ ihe na-egosi nghọta ka mma nke ịba. Ihe a chọpụtara na-egosi na agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe ọmụma ndị ọrụ ugbo gbasara ịba. Ihe kpatara ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze enweghị mmetụta dị ukwuu bụ na obodo nta na-ekerịta telivishọn na redio. Agbanyeghị, a kwesịrị ịtụle ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze mgbe a na-etinye ihe ọmụma gbasara atụmatụ mgbochi ịba n'ụlọ.
Ọkwa akụ na ụba na agụmakwụkwọ ka elu jikọtara ya na ojiji ọgwụ nje n'ụlọ (fesa ma ọ bụ ịgba ọgwụ nje). Ihe ijuanya bụ na ikike ndị ọrụ ugbo ịchọpụta anwụnta dị ka isi ihe na-akpata ịba metụtara ụdị ahụ n'ụzọ na-adịghị mma. A na-ejikọta amụma a na ojiji ọgwụ nje mgbe a na-ejikọta ya na ndị mmadụ niile, mana ejikọtara ya na ojiji ọgwụ nje mgbe a na-ejikọta ya na obodo. Nsonaazụ a na-egosi mkpa mmetụta nke iri anụ na omume mmadụ na mkpa ọ dị itinye mmetụta na-enweghị usoro na nyocha ahụ. Ọmụmụ ihe anyị na-egosi na nke mbụ ya na ndị ọrụ ugbo nwere ahụmịhe na iji ọgwụ nje n'ọrụ ugbo nwere ike iji ọgwụ nje na coils dị ka atụmatụ ime ụlọ iji chịkwaa ịba.
N'ịkọwaghachi ọmụmụ ndị gara aga gbasara mmetụta ọnọdụ akụ na ụba mmekọrịta mmadụ na ibe ya na echiche ndị ọrụ ugbo banyere ọgwụ ahụhụ [16, 60, 61, 62, 63], ezinụlọ ndị bara ọgaranya kọrọ na ọ dị elu ma na-eji ọgwụ ahụhụ ugboro ugboro. Ndị zara ajụjụ kwenyere na ịgbasa nnukwu ọgwụ ahụhụ bụ ụzọ kachasị mma iji zere anwụnta na-enwe nsogbu, nke kwekọrọ na nchegbu ndị a na-egosipụta n'ebe ọzọ [64]. Ya mere, ngwaahịa ụlọ nke ndị ọrụ ugbo na-eji nwere otu ihe mejupụtara kemịkalụ n'okpuru aha azụmaahịa dị iche iche, nke pụtara na ndị ọrụ ugbo kwesịrị ibute ihe ọmụma teknụzụ nke ngwaahịa ahụ na ihe ndị dị na ya ụzọ. Ekwesịrịkwa ilebara anya na mmata nke ndị na-ere ahịa, ebe ha bụ otu n'ime isi ihe ntụaka maka ndị na-azụ ọgwụ ahụhụ [17, 24, 65, 66, 67].
Iji nwee mmetụta dị mma na ojiji ọgwụ ahụhụ n'obodo ime obodo, amụma na ihe ndị metụtara ya kwesịrị ilekwasị anya n'ịkwalite atụmatụ nkwurịta okwu, na-eburu n'uche ọkwa agụmakwụkwọ na omume omume n'ihe gbasara mgbanwe omenala na gburugburu ebe obibi, yana inye ọgwụ ahụhụ dị nchebe. Ndị mmadụ ga-azụta dabere na ọnụ ahịa (ego ha nwere ike ịkwụ) na ịdị mma nke ngwaahịa ahụ. Ozugbo ịdị mma bịara na ọnụ ahịa dị ọnụ ala, a na-atụ anya na ọchịchọ maka mgbanwe omume n'ịzụta ngwaahịa dị mma ga-abawanye nke ukwuu; Kụziere ndị ọrụ ugbo gbasara nnọchi ọgwụ ahụhụ iji mebie usoro nke iguzogide ọgwụ ahụhụ ma mee ka o doo anya na nnọchi apụtaghị mgbanwe na akara ngwaahịa (n'ihi na ụdị dị iche iche nwere otu ihe mejupụtara ya), kama ọ bụ ọdịiche dị na ihe ndị na-arụ ọrụ. A pụkwara ịkwado agụmakwụkwọ a site na akara ngwaahịa ka mma site na nnọchi anya dị mfe na doro anya.
Ebe ọ bụ na ndị ọrụ ugbo bi n'ime obodo na Abbotville Province na-eji ọgwụ ahụhụ eme ihe nke ukwuu, nghọta nke oghere ihe ọmụma nke ndị ọrụ ugbo na echiche ha banyere ojiji ọgwụ ahụhụ n'ebe obibi yiri ka ọ bụ ihe dị mkpa maka ịmepụta mmemme mmata na-aga nke ọma. Ọmụmụ ihe anyị na-akwado na agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe dị mkpa n'iji ọgwụ ahụhụ eme ihe nke ọma na ihe ọmụma gbasara ịba. A na-ewerekwa ọnọdụ akụ na ụba ezinụlọ dị ka ngwaọrụ dị mkpa ịtụle. Na mgbakwunye na ọnọdụ akụ na ụba na ọkwa agụmakwụkwọ nke onye isi ezinụlọ, ihe ndị ọzọ dị ka ihe ọmụma gbasara ịba, iji ọgwụ ahụhụ achịkwa ụmụ ahụhụ, na echiche nke iguzogide anwụnta na ọgwụ ahụhụ na-emetụta echiche ndị ọrụ ugbo banyere ojiji ọgwụ ahụhụ.
Ụzọ ndị na-adabere n'ihe gbasara ndị zara ajụjụ dịka ajụjụ na-adabere n'ihe ha chọrọ, a na-echetakwa ha ma na-akpasu ndị mmadụ iwe. Ọ dị mfe iji njirimara ezinụlọ chọpụta ọnọdụ akụ na ụba, ọ bụ ezie na usoro ndị a nwere ike ịdị kpọmkwem n'oge na ọnọdụ ala ebe e mepụtara ha, ha nwekwara ike ọ gaghị egosipụta eziokwu nke oge a nke ihe bara uru n'ọdịnala, na-eme ka ntụnyere dị n'etiti ọmụmụ ihe sie ike. N'ezie, enwere ike inwe mgbanwe dị ukwuu n'inweta ihe ndeksi n'ezinụlọ nke ihe ndị dị na index nke na-agaghị eduga na mbelata ịda ogbenye ihe onwunwe.
Ụfọdụ ndị ọrụ ugbo anaghị echeta aha ngwaahịa ọgwụ ahụhụ, yabụ enwere ike ileghara ọnụọgụ ọgwụ ahụhụ ndị ọrụ ugbo na-eji anya ma ọ bụ tụọ anya oke. Ọmụmụ ihe anyị atụleghị echiche ndị ọrụ ugbo banyere ịgba ọgwụ ahụhụ ma ọ bụ echiche ha banyere ihe ga-esi na omume ha pụta n'ahụike ha na gburugburu ebe obibi ha. Ọmụmụ ihe ahụ agụnyeghịkwa ndị na-ere ahịa. Enwere ike inyocha isi ihe abụọ a na ọmụmụ ihe ndị ga-eme n'ọdịnihu.
Oge ozi: Ọgọst-13-2024