Ọgwụ ahụhụ na-ekere òkè dị mkpa na ọrụ ugbo ime obodo, mana oke ma ọ bụ iji ha eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi nwere ike imetụta amụma nchịkwa ịba; E mere ọmụmụ ihe a n'etiti obodo ndị ọrụ ugbo na ndịda Côte d'Ivoire iji chọpụta ọgwụ ndị ọrụ ugbo obodo na-eji na otú nke a si metụta echiche ndị ọrụ ugbo nwere banyere ịba. Ịghọta iji ọgwụ nje eme ihe nwere ike inye aka wulite mmemme mmata gbasara njikwa anwụnta na iji ọgwụ nje eme ihe.
E mere nnyocha ahụ n'etiti ezinụlọ 1,399 n'ime obodo iri. A nyochara ndị ọrụ ugbo gbasara agụmakwụkwọ ha, usoro ọrụ ugbo (dịka ọmụmaatụ, mmepụta ihe ọkụkụ, iji ọgwụ ahụhụ), echiche gbasara ịba, na usoro dị iche iche iji chịkwaa anwụnta ezinụlọ ha ji. A na-enyocha ọnọdụ mmekọrịta akụ na ụba (SES) nke ezinaụlọ ọ bụla dabere na ụfọdụ akụ ezinaụlọ agbagoro agbagoro. A na-agbakọ mmekọrịta ọnụ ọgụgụ n'etiti mgbanwe dị iche iche, na-egosi nnukwu ihe ize ndụ.
Ọkwa mmụta nke ndị ọrụ ugbo nwere njikọ chiri anya na ọnọdụ akụ na ụba ha (p <0.0001). Ọtụtụ ezinụlọ (88.82%) kwenyere na anwụnta bụ isi ihe na-ebute ịba na ihe ọmụma banyere ịba na-ejikọta ya na ọkwa agụmakwụkwọ dị elu (OR = 2.04; 95% CI: 1.35, 3.10). Ejikọkwara nke ọma n'ime ime ụlọ na ọnọdụ akụ na ụba ezinụlọ, ọkwa agụmakwụkwọ, iji ụgbụ bed na-agwọ ụmụ ahụhụ na ọgwụ ahụhụ nke ugbo (p <0.0001). A chọpụtala na ndị ọrụ ugbo na-eji pyrethroid ụmụ ahụhụ n'ime ụlọ ma na-eji ụmụ ahụhụ ndị a na-echebe ihe ọkụkụ.
Ọmụmụ ihe anyị gosiri na ọkwa agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe na-emetụta ndị ọrụ ugbo na-amata iji ọgwụ nje eme ihe na ịchịkwa ịba. Anyị na-akwado ka a tụlebara nzikọrịta ozi emelitere gbadoro anya na inweta agụmakwụkwọ, gụnyere ọnọdụ akụ na ụba ọha, nnweta, na ịnweta ngwaahịa kemịkalụ a na-achịkwa mgbe a na-emepe njikwa ọgwụ nje na mmemme nlekọta ọrịa na-ebute vector maka ndị obodo.
Ọrụ ugbo bụ isi ihe na-ebute akụ na ụba maka ọtụtụ mba ọdịda anyanwụ Africa. Na 2018 na 2019, Côte d'Ivoire bụ onye na-emepụta koko na mkpụrụ osisi cashew n'ụwa na onye na-emepụta kọfị nke atọ na Africa [1], yana ọrụ ugbo na ngwaahịa na-aza 22% nke nnukwu ụlọ (GDP) [2] . Dị ka ndị nwe ọtụtụ ala ugbo, ndị na-akpa obere obere n'ime ime obodo bụ ndị na-enye aka na mmepe akụ na ụba nke ngalaba [3]. Obodo a nwere nnukwu ikike ọrụ ugbo, yana nde hectare 17 nke ala ubi na ụdị oge dị iche iche na-akwado ụdị ihe ọkụkụ na ịkọ kọfị, koko, mkpụrụ cashew, rọba, owu, ji, nkwụ, akpu, osikapa na akwụkwọ nri [2]. Ọrụ ugbo siri ike na-enye aka na mgbasa nke ụmụ ahụhụ, tumadi site na iji ọgwụ na-egbu egbu eme ihe maka igbochi ahụhụ [4], karịsịa n'etiti ndị ọrụ ugbo ime obodo, iji chebe ihe ọkụkụ na ịbawanye ihe ọkụkụ [5], na ịchịkwa anwụnta [6]. Otú ọ dị, iji ọgwụ ahụhụ eme ihe n'ụzọ na-ekwesịghị ekwesị bụ otu n'ime isi ihe na-akpata nkwụsị nke ụmụ ahụhụ na ọrịa vectors, karịsịa na mpaghara ugbo ebe anwụnta na ihe ọkụkụ nwere ike ịdaba na nrụgide nhọrọ site na otu ụmụ ahụhụ [7,8,9,10]. Iji pesticide mee ihe nwere ike ime ka mmetọ na-emetụta usoro nchịkwa vector na gburugburu ebe obibi ya mere ọ chọrọ nlebara anya [11, 12, 13, 14, 15].
A mụọla ojiji ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ nje eme ihe n'oge gara aga [5, 16]. Egosiputala ọkwa agụmakwụkwọ ka ọ bụrụ isi ihe na-eme ka ojiji nke pesticides ziri ezi [17, 18], ọ bụ ezie na ndị ọrụ ugbo na-ejikarị ọgwụ pesticide eme ihe site na ahụmịhe pụtara ìhè ma ọ bụ ndụmọdụ sitere n'aka ndị na-ere ahịa [5, 19, 20]. Mgbochi ego bụ otu n'ime ihe mgbochi ndị a na-ahụkarị na-egbochi ịnweta ọgwụ na-egbu egbu ma ọ bụ ụmụ ahụhụ, na-eduga ndị ọrụ ugbo ịzụta ngwaahịa iwu akwadoghị ma ọ bụ nke na-adịghị adị, nke na-adịkarị ọnụ ala karịa ngwaahịa iwu [21, 22]. A na-ahụkwa usoro ndị yiri nke ahụ na mba ndị ọzọ dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Africa, ebe obere ego bụ ihe kpatara ịzụrụ na iji ọgwụ mgbochi na-ekwesịghị ekwesị [23, 24].
Na Côte d'Ivoire, a na-eji pesticides eme ihe n'ọtụtụ ebe na ihe ọkụkụ [25, 26], nke na-emetụta ọrụ ugbo na ọnụ ọgụgụ ndị ọrịa ịba [27, 28, 29, 30]. Nnyocha na mpaghara ịba-ndemic egosila njikọ dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba na echiche nke ịba na ihe ize ndụ nke ibute ọrịa, na iji ụgbụ bed na-agwọ ụmụ ahụhụ (ITN) [31,32,33,34,35,36,37]. N'agbanyeghị ọmụmụ ihe ndị a, a na-emebi mbọ iji mepụta usoro nchịkwa anwụnta kpọmkwem site na enweghị ozi gbasara iji ọgwụ nje eme ihe n'ime ime obodo yana ihe ndị na-eme ka a na-eji ọgwụ nje eme ihe nke ọma. Ọmụmụ ihe a nyochara nkwenye ịba na usoro nchịkwa anwụnta n'etiti ezinụlọ ndị ọrụ ugbo na Abeauville, ndịda Côte d'Ivoire.
Emere ọmụmụ ihe na obodo iri dị na ngalaba Abeauville dị na ndịda Côte d'Ivoire (Fig 1). Ógbè Agbowell nwere mmadụ 292,109 bi na mpaghara square kilomita 3,850 ma bụrụ ógbè kasị nwee ọnụ na mpaghara Anyebi-Tiasa [38]. Ọ nwere ihu igwe okpomọkụ nwere oge mmiri ozuzo abụọ (Eprel ruo Julaị na Ọktoba ruo Nọvemba) [39, 40]. Ọrụ ugbo bụ isi ọrụ na mpaghara ahụ ma na-arụ ya site na obere ndị ọrụ ugbo na nnukwu ụlọ ọrụ agro-industrial. Saịtị iri ndị a gụnyere Aboud Boa Vincent (323,729.62 E, 651,821.62 N), Aboud Kuassikro (326,413.09 E, 651,573.06 N), Aboud Mandek (326,413.09 E , 65157) Abu. (330633.05E, 652372.90N), Amengbeu (348477.76N), 664971.70N, Damojiang (374,039.75 E, 661,579.59 N), Gesigie 1 (363,140.140.15415,515,363415,3415,515,340,515,3415,3415,3415,3415,341,3415,345,347,341,50,341,347,347,374,374,374. (351,545.32 E 642, 062.37 N), Ofa (350 924.31 E, 654 607.17 N), Ofonbo (338 578.5) 1 E, 657 302.17 N ) na Oji (longitude 9.364. 648,587.44 ugwu).
Emere ọmụmụ ihe a n'etiti Ọgọst 2018 na Maachị 2019 yana nsonye ezinụlọ ndị ọrụ ugbo. E nwetara ọnụ ọgụgụ ndị bi n'ime obodo ọ bụla site na ngalaba ọrụ mpaghara, na mmadụ 1,500 ka ahọpụtara n'enweghị usoro n'ime ndepụta a. Ndị sonyere n'ọrụ ewepụtara nọchitere anya n'etiti 6% na 16% nke ndị obodo. Ezinụlọ ndị etinyere na ọmụmụ ihe ahụ bụ ezinụlọ ndị ọrụ ugbo ahụ kwenyere isonye. E mere nchọpụta mmalite n'etiti ndị ọrụ ugbo iri abụọ iji chọpụta ma ajụjụ ụfọdụ ọ dị mkpa ka e degharịa. Emechara ajụjụ ndị a site n'aka ndị na-anakọta data a zụrụ azụ na akwụ ụgwọ n'ime obodo ọ bụla, ma ọ dịkarịa ala otu onye n'ime ha nwetara n'ime obodo n'onwe ya. Nhọrọ a mere ka o doo anya na obodo ọ bụla nwere opekata mpe otu onye nchịkọta data nke maara gburugburu ebe obibi ma na-asụ asụsụ obodo. N’ezinụlọ ọ bụla, a na-agba onye isi ezinụlọ (nna ma ọ bụ nne) ajụjụ ọnụ ihu na ihu ma ọ bụ, ọ bụrụ na onye isi ezinụlọ anọghị ya, okenye ọzọ gaferela afọ 18. Ajuju a nwere ajụjụ iri atọ na isii kewara ụzọ atọ: (1) Ọnọdụ igwe mmadụ na ọnọdụ akụ na ụba nke ezinaụlọ (2) Ọrụ ugbo na iji ọgwụ nje eme ihe (3) Ọmụma ịba na iji ọgwụ ahụhụ na-egbochi anwụnta [lee ihe odide ntụkwasị 1].
Edebere ọgwụ nje ndị ndị ọrụ ugbo kwuru aha site na aha azụmahịa ha wee kewaa ya site na ihe ndị na-arụ ọrụ na kemịkal na-eji Ivory Coast Phytosanitary Index [41]. A tụlere ọnọdụ ọnọdụ akụ na ụba nke ezinụlọ ọ bụla site n'ịgbakọ ndepụta ihe bara uru [42]. A gbanwere akụ ezinụlọ ka ọ bụrụ mgbanwe dị iche iche [43]. Ejikọnyere ọkwa na-adịghị mma na ọkwa mmekọrịta akụ na ụba dị ala (SES), ebe ọkwa ihe dị mma jikọtara ya na SES dị elu. A na-achịkọta akara akụ iji wepụta ngụkọta akara maka ezinụlọ ọ bụla [35]. Dabere na ngụkọta akara, ezinaụlọ kewara ụzọ akụ na ụba ise, site na ndị kasị daa ogbenye ruo ndị kasị baa ọgaranya [lee Mgbakwunye faịlụ 4].
Iji chọpụta ma mgbanwe dị iche iche site na ọnọdụ akụ na ụba obodo, obodo, ma ọ bụ ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị isi ezinụlọ, enwere ike iji ule chi-square ma ọ bụ ule Fisher, dị ka o kwesịrị. Ụdị mgbagha mgbagha dabara na mgbanwe amụma ndị a: ọkwa agụmakwụkwọ, ọnọdụ mmekọrịta ọha na eze (ha niile gbanwere ka ọ bụrụ mgbanwe dị iche iche), obodo (gụnyere ụdị mgbanwe dị iche iche), ọkwa dị elu nke ihe ọmụma gbasara ịba na iji ọgwụ pesticide eme ihe n'ọrụ ugbo, na iji ọgwụ pesticide eme ihe n'ime ụlọ ( mmepụta ihe. site na karama ịgba). ma ọ bụ eriri igwe); ọkwa agụmakwụkwọ, ọnọdụ mmekọrịta ọha na eze na akụ na ụba na obodo, na-ebute oke mmata maka ịba. Emere ihe nlegharị anya agwakọta ngwa ngwa site na iji ngwugwu R lme4 (ọrụ Glmer). Emere nyocha ndekọ aha na R 4.1.3 (https://www.r-project.org) na Stata 16.0 (StataCorp, College Station, TX).
N'ime ajụjụ ọnụ 1,500 e mere, 101 ewepụrụ na nyocha n'ihi na edechabeghị akwụkwọ ajụjụ ahụ. Ọnụ ọgụgụ kachasị elu nke ezinụlọ ndị a nyochara bụ na Grande Maury (18.87%) na nke kasị ala na Ouanghi (2.29%). Ezinụlọ 1,399 a nyochara gụnyere na nyocha a na-anọchite anya ọnụ ọgụgụ mmadụ dị 9,023. Dịka e gosiri na Tebụl 1, 91.71% nke ndị isi ezinụlọ bụ nwoke na 8.29% bụ nwanyị.
Ihe dị ka 8.86% nke ndị isi ezinụlọ sitere na mba ndị agbata obi dịka Benin, Mali, Burkina Faso na Ghana. Ndị agbụrụ kacha nsochitere bụ Abi (60.26%), Malinke (10.01%), Krobu (5.29%) na Baulai (4.72%). Dị ka a tụrụ anya site n'ihe atụ nke ndị ọrụ ugbo, ọrụ ugbo bụ nanị isi ihe na-akpata ego maka ọtụtụ ndị ọrụ ugbo (pasent 89.35), na koko bụ osisi a na-akụkarị n'ime ezinụlọ ndị a nyochara; A na-akụkwa akwụkwọ nri, ihe ọkụkụ, osikapa, rọba na plantain n'obere ala. Ndị isi ezinụlọ ndị fọdụrụ bụ ndị ọchụnta ego, ndị na-ese ihe na ndị ọkụ azụ (Table 1). Nchikota nke njirimara ezi-na-ụlọ site n'obodo nta ka ewepụtara na faịlụ mgbakwunye [lee faịlụ mgbakwunye 3].
Ụdị agụmakwụkwọ adịghị iche site na okike (p = 0.4672). Ọtụtụ n'ime ndị zara ajụjụ nwere agụmakwụkwọ ụlọ akwụkwọ praịmarị (40.80%), sochiri ụlọ akwụkwọ sekọndrị (33.41%) na agụghị akwụkwọ (17.97%). Naanị 4.64% banyere mahadum (Table 1). N'ime ụmụ nwanyị 116 a nyochara, ihe karịrị 75% nwere opekata mpe ụlọ akwụkwọ praịmarị, ndị ọzọ agabeghị ụlọ akwụkwọ. Ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị ọrụ ugbo na-adịgasị iche n'ofe obodo (nnwale Fisher, p <0.0001), na ọkwa agụmakwụkwọ nke ndị isi ezinụlọ na-ejikọta nke ọma na ọnọdụ akụ na ụba ha (Nnwale Fisher, p <0.0001). N'ezie, ọnọdụ ọnọdụ akụ na ụba dị elu bụ quintiles bụ ndị ọrụ ugbo gụrụ akwụkwọ na-achị, ma n'aka nke ọzọ, ọnọdụ ọnọdụ akụ na ụba kachasị ala bụ nke ndị ọrụ ugbo na-agụghị akwụkwọ; Dabere na mkpokọta akụ, a na-ekewa ezinaụlọ nlere ụzọ akụ akụ ise: site na ndị kasị daa ogbenye (Q1) ruo ndị kasị baa ọgaranya (Q5) [lee Mgbakwunye faịlụ 4].
Enwere nnukwu ọdịiche dị na ọnọdụ alụmdi na nwunye nke ndị isi ezinụlọ nke klaasị akụ na ụba dị iche iche (p <0.0001): 83.62% bụ otu nwanyị, 16.38% nwere otu nwanyị (ihe ruru 3 di na nwunye). Ọnweghị nnukwu ọdịiche dị n'etiti klaasị akụ na ụba na ọnụọgụ di na nwunye.
Ọtụtụ ndị zara ajụjụ (88.82%) kwenyere na anwụnta bụ otu n'ime ihe na-ebute ịba. Naanị 1.65% zara na ha amaghị ihe na-akpata ịba. Ihe ndị ọzọ a chọpụtara gụnyere ịṅụ mmiri ruru unyi, ikpughe ìhè anyanwụ, nri na-adịghị mma na ike ọgwụgwụ (Table 2). N'ime obodo dị na Grande Maury, ihe ka ọtụtụ n'ime ezinụlọ chere na ịṅụ mmiri ruru unyi bụ isi ihe kpatara ịba (ọnụọgụ ọnụ ọgụgụ dị n'etiti obodo, p <0.0001). Ihe mgbaàmà abụọ bụ isi nke ịba bụ okpomoku ahụ dị elu (78.38%) na anya edo edo (72.07%). Ndị ọrụ ugbo kwukwara na ọgbụgbọ, anaemia na pallor (lee Tebụl 2 n'okpuru).
N'ime usoro mgbochi ịba, ndị zara ajụjụ kwuru banyere iji ọgwụ ọdịnala eme ihe; Otú ọ dị, mgbe ọ na-arịa ọrịa, a na-ahụta ọgwụgwọ ọrịa ịba na nke ọdịnala na nhọrọ dị mma (80.01%), nwere mmasị metụtara ọnọdụ akụ na ụba ọha. Mmekọrịta dị mkpa (p <0.0001). ): Ndị ọrụ ugbo nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze dị elu masịrị ma nwee ike ị nweta ọgwụgwọ biomedical na ọnọdụ akụ na ụba obodo dị ala, ndị ọrụ ugbo na-ahọrọ ọgwụgwọ ahịhịa ọdịnala karịa; Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọkara ezinụlọ na-etinye ihe karịrị 30,000 XOF kwa afọ maka ọgwụgwọ ịba (nke metụtara SES; p <0.0001). Dabere na atụmatụ ọnụ ahịa ọnụ ahịa nke akapụtara onwe ya, ezinaụlọ ndị nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha kacha ala nwere ike imefu XOF 30,000 (ihe dị ka US$50) karịa na ọgwụgwọ ịba karịa ezinụlọ ndị nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze kacha elu. Na mgbakwunye, ihe ka ọtụtụ n'ime ndị zara ajụjụ kwenyere na ụmụaka (49.11%) na-enwekarị ọrịa ịba karịa ndị okenye (6.55%) (Table 2), na echiche a bụ ihe a na-ahụkarị n'etiti ezinụlọ na ndị kasị daa ogbenye (p <0.01).
Maka anwụnta anwụnta, ihe ka ọtụtụ n'ime ndị sonyere (85.20%) kọrọ na-eji ụgbụ bed na-agwọ ụmụ ahụhụ, bụ nke ha na-enwetakarị n'oge nkesa mba 2017. A kọrọ na ndị okenye na ụmụaka na-ehi ụra n'okpuru ụgbụ anwụnta na-agwọ ụmụ ahụhụ na 90.99% nke ezinụlọ. Ugboro ole a na-eji ụgbụ akwa na-agwọ ụmụ ahụhụ karịa 70% n'ime obodo niile ma e wezụga obodo Gessigye, ebe naanị 40% nke ezinụlọ kwuru na-eji ụgbụ akwa ahụhụ na-agwọ ahụhụ. Nkezi ọnụ ọgụgụ nke ụgbụ akwa ndị a na-agwọ ụmụ ahụhụ nke ezinụlọ nwere bụ nke ọma na nke ọma na nha ezinụlọ (Pearson's correlation coefficient r = 0.41, p <0.0001). Nsonaazụ anyị gosikwara na ezinụlọ nwere ụmụaka na-erubeghị afọ 1 nwere ike iji ụgbụ bed na-agwọ ụmụ ahụhụ n'ụlọ ma e jiri ya tụnyere ezinụlọ na-enweghị ụmụaka ma ọ bụ nwere ụmụaka toro eto (nha nhata (OR) = 2.08, 95% CI: 1.25-3.47 ).
Na mgbakwunye na iji ụgbụ a na-agwọ ụmụ ahụhụ, a jụrụ ndị ọrụ ugbo banyere ụzọ ndị ọzọ a na-esi achịkwa anwụnta n'ụlọ ha nakwa n'ihe ndị a na-emepụta n'ubi bụ́ ndị e ji achịkwa ụmụ ahụhụ ihe ọkụkụ. Naanị 36.24% nke ndị sonyere kwuru ịgbasa ọgwụ pesticides n'ụlọ ha (mmekọrịta dị mkpa ma dị mma na SES p <0.0001). Ngwakọta kemịkalụ a kọrọ sitere na ụdị azụmaahịa iteghete ma butere ya n'ahịa mpaghara yana ụfọdụ ndị na-ere ahịa n'ụdị igwe na-ekpo ọkụ (16.10%) na ịgba ọgwụ ahụhụ (83.90%). Ikike ndị ọrụ ugbo nwere ịkpọ aha ọgwụ ahụhụ a gbasasịrị n'ụlọ mụbara site n'agụmakwụkwọ ha (12.43%; p <0.05). A na-azụta ngwaahịa agrochemical ndị a na-eji na mbụ n'ime mkpọ ma gbarie ya na sprayers tupu ejiri ya, yana oke kachasị nke a na-ahọrọ maka ihe ọkụkụ (78.84%) (Table 2). Obodo Amangbeu nwere oke ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ ahụhụ n'ụlọ ha (0.93%) yana ihe ọkụkụ (16.67%).
Ọnụ ọgụgụ kacha elu nke ngwaahịa ụmụ ahụhụ (sprays ma ọ bụ mkpuchi) kwuru na ezinụlọ ọ bụla bụ 3, yana SES jikọtara ya na ọnụ ọgụgụ ngwaahịa ejiri (Nnwale Fisher kpọmkwem p <0.0001, Otú ọ dị n'ọnọdụ ụfọdụ, ahụrụ ngwaahịa ndị ahụ nwere otu ihe ahụ) ; ihe na-arụ ọrụ n'okpuru aha ahia dị iche iche. Tebụlụ 2 na-egosi ugboro ole a na-eji ọgwụ nje eme ihe kwa izu n'etiti ndị ọrụ ugbo dịka ọnọdụ akụ na ụba ha siri dị.
Pyrethroids bụ ezinụlọ kemịkalụ kacha anọchi anya n'ụlọ (48.74%) na ndị ọrụ ugbo (54.74%) sprays ụmụ ahụhụ. A na-emepụta ngwaahịa site na pesticide ọ bụla ma ọ bụ jikọtara ya na ọgwụ ndị ọzọ. Ngwakọta ụmụ ahụhụ ezinụlọ na-ahụkarị bụ carbamate, organophosphates na pyrethroids, ebe neonicotinoids na pyrethroid na-adịkarị n'etiti ụmụ ahụhụ ndị ọrụ ugbo (Ihe Okike 5). Ọgụgụ 2 na-egosi oke ezinụlọ dị iche iche nke ọgwụ pesticides nke ndị ọrụ ugbo na-eji, ha niile bụ nkewa dị ka Klas II (ihe ize ndụ dị oke oke) ma ọ bụ Klas III (obere ihe egwu) dịka Òtù Ahụ Ike Ụwa si kwuo ọkwa nke ọgwụ pesticides [44]. N'oge ụfọdụ, ọ tụgharịrị na mba ahụ na-eji ọgwụ ahụhụ nke deltamethrin eme ihe maka ọrụ ugbo.
N'ihe gbasara ihe ndị na-arụ ọrụ, propoxur na deltamethrin bụ ngwaahịa ndị a na-ejikarị eme ihe n'ime ụlọ na n'ọhịa, n'otu n'otu. Faịlụ mgbakwunye 5 nwere ozi zuru oke gbasara ngwaahịa kemịkalụ nke ndị ọrụ ugbo na-eji n'ụlọ na ihe ọkụkụ ha.
Ndị ọrụ ugbo kwuru ụzọ ndị ọzọ e si achịkwa anwụnta, gụnyere ndị na-agba akwụkwọ (pêpê n’asụsụ Abbey dị n’ógbè ahụ), akwụkwọ na-ere ọkụ, ihicha ebe ahụ, iwepụ mmiri kwụ ọtọ, iji ihe na-egbochi anwụnta, ma ọ bụ nanị iji ibé achụpụ anwụnta.
Ihe ndị metụtara ihe ọmụma ndị ọrụ ugbo nwere gbasara ịba na ịgbasa ọgwụ ụmụ ahụhụ n'ime ụlọ (nyocha nlọghachi azụ azụ).
Ihe omuma a gosiputara mmekorita di egwu n'etiti iji ogwu ogwu ulo na ihe omuma ise: ogo akwukwo, SES, imata anwụnta dika isi ihe na-ebute oria iba, ojiji ITN, na iji ogwu ogwu agrochemical. Ọgụgụ 3 na-egosi OR dị iche iche maka mgbanwe amụma ọ bụla. Mgbe a na-ejikọta ya na obodo, ndị amụma niile gosipụtara mmekọrịta dị mma na iji ọgwụ nje na-eme ihe n'ime ezinụlọ (ma e wezụga ihe ọmụma nke isi ihe na-akpata ịba, nke na-ejikọta ya na iji ụmụ ahụhụ eme ihe (OR = 0.07, 95% CI: 0.03, 0.13). )) (Foto nke 3). N'ime amụma amụma ndị a dị mma, ihe na-adọrọ mmasị bụ iji ọgwụ na-egbu egbu eme ihe na ọrụ ugbo. Ndị ọrụ ugbo na-eji ọgwụ nje eme ihe na ihe ọkụkụ bụ 188% yikarịrị ka ha ga-eji pesticides n'ụlọ (95% CI: 1.12, 8.26). Otú ọ dị, ezinaụlọ ndị nwere ihe ọmụma dị elu banyere nnyefe ịba adịchaghị enwe ike iji ọgwụ nje eme ihe n'ụlọ. Ndị nwere ọkwa mmụta dị elu nwere ike ịmara na anwụnta bụ isi ihe na-akpata ịba (OR = 2.04; 95% CI: 1.35, 3.10), ma ọ dịghị njikọ ọnụ ọgụgụ na SES dị elu (OR = 1.51; 95% CI). : 0.93, 2.46).
Dị ka onye isi ezinụlọ si kwuo, ọnụ ọgụgụ anwụnta na-akawanye elu n'oge mmiri ozuzo na oge abalị bụ oge anwụnta na-emekarị (85.79%). Mgbe a jụrụ ndị ọrụ ugbo gbasara echiche ha gbasara mmetụta ịgbasa ụmụ ahụhụ na-efesa ndị anwụnta na-ebu ịba, 86.59% kwadoro na anwụnta na-adị ka ọ na-etolite iguzogide ụmụ ahụhụ. Enweghị ike iji ngwaahịa kemịkalụ zuru oke n'ihi enweghị ha ka a na-ewere dịka isi ihe kpatara adịghị arụ ọrụ ma ọ bụ iji ngwaahịa eme ihe n'ụzọ na-ezighị ezi, nke a na-ewere dị ka ihe ndị ọzọ na-achọpụta. Karịsịa, nke ikpeazụ jikọtara ya na ọkwa agụmakwụkwọ dị ala (p <0.01), ọbụlagodi mgbe ị na-achịkwa SES (p <0.0001). Naanị 12.41% nke ndị zara ajụjụ lere nguzogide anwụnta dịka otu n'ime ihe nwere ike ịkpata nguzogide ụmụ ahụhụ.
Enwere mmekọrịta dị mma n'etiti ugboro ole a na-eji ọgwụ ahụhụ eme ihe n'ụlọ na echiche nke mgbochi anwụnta na ụmụ ahụhụ (p <0.0001): akụkọ banyere mgbochi anwụnta na ụmụ ahụhụ na-adabere na iji ụmụ ahụhụ eme ihe n'ụlọ 3-3 ugboro kwa izu. 4 ugboro (90.34%). Na mgbakwunye na ugboro ole, ọnụ ọgụgụ ọgwụ ndị a na-eji na-emekọ ihe n'ụzọ ziri ezi na echiche ndị ọrụ ugbo nwere maka nguzogide pesticide (p <0.0001).
Ọmụmụ ihe a lekwasịrị anya na echiche ndị ọrụ ugbo nwere gbasara ịba na iji ọgwụ nje eme ihe. Nsonaazụ anyị na-egosi na agụmakwụkwọ na ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze na-ekere òkè dị mkpa na omume omume na ịmara banyere ịba. Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị isi ezinụlọ gara ụlọ akwụkwọ praịmarị, dị ka n'ebe ndị ọzọ, ọnụ ọgụgụ ndị ọrụ ugbo na-agụghị akwụkwọ dị ịrịba ama [35, 45]. Enwere ike ịkọwa ihe omume a site n'eziokwu na ọ bụrụgodị na ọtụtụ ndị ọrụ ugbo na-amalite ịgụ akwụkwọ, ọtụtụ n'ime ha ga-akwụsị akwụkwọ iji kwado ezinụlọ ha site na ọrụ ugbo [26]. Kama, ihe omume a na-eme ka ọ pụta ìhè na mmekọrịta dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze na agụmakwụkwọ dị oke mkpa iji kọwaa njikọ dị n'etiti ọnọdụ akụ na ụba na ikike ime ihe na ozi.
N'ọtụtụ mpaghara ịba na-efe efe, ndị sonyere maara ihe kpatara na mgbaàmà nke ịba [33,46,47,48,49]. A na-anabatakarị na ụmụaka nwere ike ịrịa ịba [31, 34]. Nkwenye a nwere ike ịmetụta na ike nke ụmụaka na oke mgbaàmà ịba [50, 51].
Ndị so na ya kwuru na ha na-emefu nkezi nke 30,000. A naghị atụle ihe ndị dị ka arụpụtaghị ihe na ụgbọ njem.
Ntụnyere ọnọdụ akụ na ụba nke ndị ọrụ ugbo na-egosi na ndị ọrụ ugbo nwere ọnọdụ akụ na ụba obodo kacha ala na-emefu ego karịa ndị ọrụ ugbo bara ọgaranya. Nke a nwere ike ịbụ n'ihi na ezinaụlọ ndị nwere ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze kacha ala na-aghọta na ọnụ ahịa ga-adị elu (n'ihi oke ibu ha na ego ezinụlọ dum) ma ọ bụ n'ihi uru metụtara ọrụ ọha na eze na nke onwe (dị ka ọ dị n'ezinaụlọ bara ọgaranya). ): N'ihi enwere mkpuchi ahụike, ego maka ọgwụgwọ ịba (n'ihe metụtara ọnụ ahịa niile) nwere ike ịdị ntakịrị karịa ụgwọ ụlọ ndị na-eriteghị uru na mkpuchi [52]. N'ezie, a kọwapụtara na ezinaụlọ ndị kasị baa ọgaranya na-ejikarị agwọ ọrịa ọgwụ nje ma e jiri ya tụnyere ezinụlọ ndị kasị daa ogbenye.
Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị ọrụ ugbo na-ewere anwụnta dị ka isi ihe na-ebute ịba, ọ bụ naanị mmadụ ole na ole na-eji ọgwụ pesticides (site n'ịfesa na fumigation) n'ụlọ ha, dị ka nchọpụta e mere na Cameroon na Equatorial Guinea [48, 53]. Enweghị nchegbu maka anwụnta ma e jiri ya tụnyere ụmụ ahụhụ ihe ọkụkụ bụ n'ihi uru akụ na ụba nke ihe ọkụkụ. Iji belata ọnụ ahịa, a na-ahọrọ ụzọ ndị dị ọnụ ala dị ka akwụkwọ na-ere ọkụ n'ụlọ ma ọ bụ naanị iji aka na-ebugharị anwụnta. Achọpụtara nsi nwere ike ịbụ ihe kpatara: ísì ụfọdụ ngwaahịa kemịkal na ahụ erughị ala mgbe ejiri ya mee ka ụfọdụ ndị ọrụ zere iji ha [54]. Ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ọgwụ ahụhụ na ezinụlọ (85.20% nke ezinụlọ a kọrọ na-eji ha) na-enyekwa aka na obere ojiji nke ụmụ ahụhụ na-emegide anwụnta. Ọnụnọ nke ụgbụ akwa a na-agwọ ụmụ ahụhụ n'ime ezinụlọ nwekwara njikọ siri ike na ọnụnọ ụmụaka na-erubeghị afọ 1, ikekwe n'ihi nkwado ụlọ ọgwụ maka ndị inyom dị ime na-anata ụgbụ akwa a na-agwọ ụmụ ahụhụ n'oge a na-ahụ maka ọmụmụ [6].
Pyrethroids bụ ụmụ ahụhụ ndị bụ isi a na-eji ụgbụ bed na-agwọ ụmụ ahụhụ [55] ma ndị ọrụ ugbo na-ejikwa chịkwaa pests na anwụnta, na-ebute nchegbu banyere mmụba nke nguzogide ụmụ ahụhụ [55, 56, 57,58,59]. Ihe atụ a nwere ike ịkọwa mbelata mmetụta anwụnta na-enwe maka ọgwụ ụmụ ahụhụ nke ndị ọrụ ugbo hụrụ.
Ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze dị elu ejikọtaghị ya na mmata ka ukwuu maka ịba na anwụnta dịka ihe kpatara ya. N'adịghị ka nchọpụta gara aga nke Ouattara na ndị ọrụ ibe ya na 2011, ndị ọgaranya na-enwekarị ike ịmata ihe na-ebute ịba n'ihi na ha na-enweta ozi dị mfe site na telivishọn na redio [35]. Nyocha anyị na-egosi na ọkwa agụmakwụkwọ dị elu bụ amụma maka nghọta ka mma banyere ịba. Nlebanya a na-akwado na agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe ọmụma nke ndị ọrụ ugbo nwere gbasara ịba. Ihe kpatara ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze na-enwechaghị mmetụta bụ na obodo nta na-ekerịta telivishọn na redio. Agbanyeghị, ekwesịrị iburu n'uche ọnọdụ akụ na ụba ọha mgbe etinyere ihe ọmụma gbasara atụmatụ mgbochi ịba n'ime ụlọ.
Ọkwa ọnọdụ akụ na ụba dị elu na ọkwa agụmakwụkwọ ka elu nwere njikọ chiri anya na iji ọgwụ nje eme ihe (ịgba ma ọ bụ ịgba). N'ụzọ dị ịtụnanya, ikike ndị ọrụ ugbo nwere ịchọpụta anwụnta dịka isi ihe na-akpata ịba na-emetụta ụdị ahụ. Ejikọrịrị amụma a n'ụzọ ziri ezi na iji ọgwụ nje eme ihe mgbe a na-achịkọta ọnụ ọgụgụ mmadụ niile, mana ejikọtara ya na iji ọgwụ ahụhụ eme ihe mgbe a na-ejikọta ya na obodo. Nsonaazụ a gosipụtara mkpa mmetụta nke cannibalism na omume mmadụ na mkpa ọ dị ịgụnye mmetụta na-enweghị usoro na nyocha. Ọmụmụ ihe anyị gosiri na nke mbụ ndị ọrụ ugbo nwere ahụmahụ n'iji ọgwụ ahụhụ na-eme ihe n'ọrụ ugbo na-adịkarị ka ndị ọzọ na-eji ọgwụ mgbochi pesticide na mkpuchi mkpuchi dị ka atụmatụ ime ime iji chịkwaa ịba.
N'ịkwado ọmụmụ ihe gara aga banyere mmetụta nke ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze na àgwà ndị ọrụ ugbo na-enwe maka ọgwụ pesticide [16, 60, 61, 62, 63], ezinụlọ ndị bara ọgaranya kọrọ mgbanwe dị elu na ugboro ole a na-eji ọgwụ nje eme ihe. Ndị zara ajụjụ kwenyere na ịgbasa nnukwu ọgwụ ahụhụ bụ ụzọ kacha mma isi zere anwụnta na-etolite nguzogide, nke kwekọrọ na nchegbu ndị ekwuru n'ebe ndị ọzọ [64]. Ya mere, ngwaahịa ụlọ nke ndị ọrụ ugbo na-eji nwere otu ihe mejupụtara kemịkalụ n'okpuru aha azụmahịa dị iche iche, nke pụtara na ndị ọrụ ugbo kwesịrị ibute ihe ọmụma teknụzụ nke ngwaahịa ahụ na ihe ndị na-arụ ọrụ ya. E kwesịkwara ịṅa ntị na mmata nke ndị na-ere ahịa, n'ihi na ha bụ otu n'ime isi ihe ntụaka maka ndị na-azụta ọgwụ mgbochi [17, 24, 65, 66, 67].
Iji nwee mmetụta dị mma n'iji ọgwụ nje eme ihe n'ime ime obodo, atumatu na ntinye aka kwesịrị ilekwasị anya n'ịkwalite usoro nzikọrịta ozi, na-eburu n'uche ọkwa mmụta na omume omume n'ọnọdụ omenala na mgbanwe gburugburu ebe obibi, yana ịnye ọgwụ na-adịghị mma. Ndị mmadụ ga-azụta dabere na ọnụ ahịa (ego ole ha nwere ike imeli) na ịdị mma nke ngwaahịa ahụ. Ozugbo ịdịmma dị na ọnụ ahịa dị ọnụ ala, a na-atụ anya ka a na-achọ mgbanwe omume na ịzụrụ ngwaahịa dị mma ga-abawanye nke ukwuu; Kụziere ndị ọrụ ugbo gbasara ndochi ọgwụ pesticide ka ọ gbajie agbụ nke mgbochi ụmụ ahụhụ wee mee ka o doo anya na ngbanwe apụtaghị mgbanwe na akara ngwaahịa (n'ihi na ụdị dị iche iche nwere otu ihe na-arụ ọrụ), kama ọ dị iche na ihe ndị na-arụ ọrụ. Enwere ike ịkwado agụmakwụkwọ a site na ntinye aha ngwaahịa ka mma site na nnochite anya dị mfe, doro anya.
Ebe ọ bụ na ndị ọrụ ugbo ime obodo na Abbotville Province na-eji ọgwụ ahụhụ eme ihe nke ukwuu, ịghọta ọdịiche ọmụma nke ndị ọrụ ugbo na àgwà gbasara iji ọgwụ ahụhụ na gburugburu ebe obibi dị ka ihe dị mkpa maka ịmepụta mmemme mmata nke ọma. Ọmụmụ ihe anyị na-akwado na agụmakwụkwọ ka bụ isi ihe na-eme n'ụzọ ziri ezi iji ọgwụ ahụhụ na ihe ọmụma gbasara ịba. A na-ewerekwa ọnọdụ mmekọrịta akụ na ụba ezinụlọ dị ka ihe dị mkpa iji tụlee. Na mgbakwunye na ọnọdụ ọnọdụ akụ na ụba na ọkwa agụmakwụkwọ nke onye isi ezinụlọ, ihe ndị ọzọ dị ka ịmara banyere ịba, iji ọgwụ ahụhụ na-achịkwa ụmụ ahụhụ, na echiche nke mgbochi anwụnta na-egbochi ụmụ ahụhụ na-emetụta àgwà ndị ọrụ ugbo na iji ọgwụ ahụhụ.
Ụzọ dabere na ndị na-aza ajụjụ dị ka akwụkwọ ajụjụ bụ ihe a ga-echetara ya yana enweghị mmasị n'ọha mmadụ. Ọ dị mfe iji njirimara ezinụlọ iji nyochaa ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze, n'agbanyeghị na usoro ndị a nwere ike bụrụ kpọmkwem oge na ọnọdụ mpaghara ebe e mepụtara ha na ọ nwere ike ọ gaghị egosipụta n'otu oge ahụ eziokwu dị ugbu a nke ihe ndị bara uru omenala, na-eme ka ntụnyere n'etiti ọmụmụ ihe siri ike. N'ezie, enwere ike ịnwe mgbanwe dị ukwuu na ikike ezinụlọ nke ihe ndị na-edochaghị anya nke na-agaghị ebute mbelata ịda ogbenye ihe onwunwe.
Ụfọdụ ndị ọrụ ugbo anaghị echeta aha ngwaahịa ọgwụ pesticide, n'ihi ya, ọnụ ọgụgụ ọgwụ ndị ọrụ ugbo na-eji na-eme ihe nwere ike ileda anya ma ọ bụ buru oke ibu. Ọmụmụ ihe anyị atụleghị àgwà ndị ọrụ ugbo na-enwe banyere ịgbasa ọgwụ ahụhụ ma ọ bụ echiche ha banyere nsonaazụ omume ha na-emetụta ahụike na gburugburu ebe obibi ha. Ọmụmụ ihe ahụ esoghịkwa ndị na-ere ahịa. Enwere ike inyocha isi ihe abụọ a na ọmụmụ ihe n'ọdịnihu.
Oge nzipu: Ọgọst-13-2024